PARTICIPATORY KNOWLEDGE - MANAGEMENT OF LOCAL WISDOM: A CASE STUDY OF DRIED MANGO PASTE ON BASTARD TEAK LEAF IN TUA KAO COMMUNITY, THA NGEO SUB-DISTRICT, BANPHOTPHISAI DISTRICT, NAKHONSAWAN PROVINCE

Abstract

This mixed study aimed to: 1) collect, analyze and synthesize knowledge and wisdom about dried mango paste on bastard teak leaves of Ban Tua Kao and 2) design and develop a knowledge management model of dried mango paste on bastard teak leaf production of 13 Ban Tua Kao. The sample group consisted of 20 dried mango paste producers in Ban Tua Kao community, Tha Ngeo sub-district, Banphotphisai district, Nakhon Sawan province obtained by purposive sampling. Qualitative data were collected through interview schedule, focus group discussion, participatory and non-participatory observation. For quantitative data, questionnaire, and competency assessment form that measured scales according to specific topics were used.

The mixed research method employed questionnaire, interview schedule, focused group discussion and lessons learned from the wisdom of making dried mango paste. It aimed to gain insight data. Besides, participatory and non-participatory observation were also used. Moreover, competency assessment for and scale form were used for measuring a level of knowledge, skills attitudes and behavior of the sample group. For knowledge management, it focused on 7 steps of the process analyzing/synthesizing the said wisdom. The sample groups consisted of 20 dried mango paste producers at Moo1, Tha Ngew sub-district, Banphotphisai district, Nakhon Sawan province. These sample group members were obtained by purposive sampling.

The knowledge set obtained from this study consisted of 17 topics, totaling 41 knowledge sets, namely: 1) application of traditional wisdom (1 set); 2) selection of bastard teak leaves (1 set); 3) preparation of bastard teak leaves (13 sets); 4) selection of mango varieties for dried mango paste (2 sets); 5) mango cleaning procedures (1 set); 6) mango peeling procedures (3 sets); 7) seasoning procedures (3 sets); 8) flavor customization (3 sets); 9) mango stirring procedures (1 set); 10) mashing or smearing procedures (2 sets); 11) crushing procedures (1 set); 12) mango paste drying and collecting (2 sets); 13) selection of a place for mango paste drying (1 set); 14) peeling dried mango paste sheets (1 set); 15) folding dried mango paste sheets (2 sets); 16) dried mango paste on bastard teak leaves production (2 sets); and 17) a new set of knowledge about dried mango paste on bastard teak leaves production which was jointly designed and transferred it to the target youth group in the community (1 set). For the knowledge/wisdom continuation, the school must coordinate with the community in the form of activities that are passed down by local scholars and then further develop. Furthermore, it should have learning media preparation in the form of motive cartoon or an colorful guidebook/notebook.

งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อรวบรวม วิเคราะห์ และสังเคราะห์องค์ความรู้ภูมิปัญญาการทำส้มแผ่นใบทองกวาวของชุมชนบ้านตั้วเกา 2) เพื่อออกแบบและพัฒนารูปแบบการจัดการความรู้การทำส้มแผ่นใบทองกวาวของชุมชนบ้านตั้วเกา

เป็นการวิจัยแบบผสานวิธี (Mixed Research Method) ด้วยแบบสอบถาม แบบสัมภาษณ์เจาะลึก การสนทนากลุ่ม ถอดบทเรียนประเด็นภูมิปัญญาการทำส้มแผ่น เพื่อทราบข้อมูลเชิงลึก การสังเกตทั้งแบบมีส่วนร่วม และไม่มีส่วนร่วม แบบประเมินสมรรถนะ - แบบวัดสเกล เพื่อวัดระดับความรู้ ทักษะ และทัศนคติหรือพฤติกรรมของกลุ่มตัวอย่าง ใช้การจัดการความรู้ - เน้นกระบวนการ 7 ขั้นตอนในการวิเคราะห์และสังเคราะห์องค์ความรู้ภูมิปัญญาการทำส้มแผ่นใบทองกวาว เพื่อให้ได้ข้อมูลการวิจัยที่มีประสิทธิภาพ กลุ่มตัวอย่างในการศึกษาวิจัยครั้งนี้ ทำการศึกษาจากผู้ทำส้มแผ่นใบทองกวาวของชุมชนบ้านตั้วเกา หมู่ที่ 1 ตำบลท่างิ้ว อำเภอบรรพตพิสัย จังหวัดนครสวรรค์ จำนวน 20 คน ที่ใช้ใบทองกวาวในขั้นตอนการแจะตากทั้งหมด เป็นการสุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling)

จากผลการศึกษา พบว่า การทำส้มแผ่นของชุมชนบ้านตั้วเกาจัดเป็นภูมิปัญญาด้านการถนอมอาหาร มีมานานกว่า 200 ปี อัตลักษณ์ของส้มแผ่นบ้านตั้วเกา คือ ส้มแผ่นที่ทำเองกับมือ ตากด้วยใบทองกวาว มีลวดลายในตัว กลิ่นหอม ปัจจุบันผู้ทำส้มแผ่นทั้งหมดเป็นผู้หญิง อายุเฉลี่ย 68 ปี ส่วนใหญ่มีประสบการณ์การทำส้มแผ่นมากกว่า 40 ปี ทุกคนมีสมรรถนะที่อยู่ในระดับ เชี่ยวชาญพิเศษ เริ่มเรียนรู้การทำส้มแผ่นมาจากครอบครัว ขั้นตอนการทำส้มแผ่น มีทั้งหมด 2 แบบ และส่วนใหญ่เป็นแบบที่ 1แบบกวนก่อนยี คือ เริ่มจาก ปอก ปรุงรส กวน ยี แจะ ตาก ลอก และแพ็ค ส่วนใหญ่จะไม่เลิกทำส้มแผ่น จะทำจนกว่าร่างกายไม่ไหว จำนวนคนทำส้มแผ่นในชุมชนน้อยลง เนื่องจากการทำส้มแผ่นมีหลายขั้นตอน ละเอียด ประณีต คนสืบทอดภูมิปัญญาน้อยลง เพราะเนื่องจากคนรุ่นใหม่ส่วนใหญ่ไปเรียนหนังสือ เรียนจบแล้วมีงานอื่นทำ ส่วนใหญ่ไม่มีการสืบต่อภูมิปัญญาภายในครอบครัว เพราะลูกมีงานอื่นทำ และบางคนไปทำงานอยู่ไกล การธำรงไว้ซึ่งภูมิปัญญาต้องมีการสร้างแรงจูงใจ ทำเป็นตัวอย่าง และปรับประยุกต์วิธีการขั้นตอนการทำส้มแผ่นให้เหมาะสมกับยุคสมัย ชุดความรู้ที่ได้จากงานวิจัย ทั้งหมดจำนวน 17 เรื่อง รวม 41 ชุดความรู้ ได้แก่ 1) ชุดความรู้ การประยุกต์ภูมิปัญญาจากเดิม 1 ชุดความรู้ 2) ชุดความรู้การคัดเลือกใบทองกวาว 1 ชุดความรู้ 3) ชุดความรู้ขั้นตอนการเตรียมใบทองกวาว มี 13 ชุดความรู้ 4) ชุดความรู้การคัดเลือกชนิดพันธุ์ของมะม่วงที่จะนำมาทำส้มแผ่นมี 2 ชุดความรู้ 5) ชุดความรู้ขั้นตอนการทำความสะอาดมะม่วงมี 1 ชุดความรู้ 6) ชุดความรู้ขั้นตอนการปอกเปลือกมะม่วงมี 3 ชุดความรู้ 7) ชุดความรู้ขั้นตอนการปรุงรสมี 3 ชุดความรู้ 8) ชุดความรู้ในการปรับแต่งรสชาติ 3 ชุดความรู้ 9) ชุดความรู้ขั้นตอนการกวนมี 1 ชุดความรู้ 10) ชุดความรู้ขั้นตอนการยีหรือปั่น มี 2 ชุดความรู้ 11) ชุดความรู้ขั้นตอนการแจะ มี 1 ชุดความรู้ 12) ชุดความรู้ขั้นตอนการตากและการเก็บส้มแผ่น มี 2 ชุดความรู้ 13) ชุดความรู้ในการเลือกสถานที่ตากมี 1 ชุดความรู้ 14) ชุดความรู้ขั้นตอนการลอกส้มแผ่น มี 1 ชุดความรู้ 15) ชุดความรู้ขั้นตอนการพับส้มแผ่น มี 2 ชุดความรู้ 16) ชุดความรู้ภูมิปัญญาการทำส้มแผ่นใบทองกวาว แบ่งตามลำดับขั้นตอนในการทำส้มแผ่นได้ทั้งหมด 2 ชุดความรู้ และ 17) ชุดความรู้ใหม่ขั้นตอนการทำส้มแผ่นใบทองกวาวที่ร่วมกันออกแบบ นำไปใช้ถ่ายทอดและพาทำ กับกลุ่มเยาวชนเป้าหมายในชุมชน 1 ชุดความรู้

จากผลการศึกษาเพื่อสืบต่อองค์ความรู้ภูมิปัญญาที่ทรงคุณค่าของชุมชน โรงเรียนต้องเข้ามามีส่วนร่วมกับชุมชน เพื่อนำการทำส้มแผ่นไปเป็นส่วนหนึ่งในการเรียนให้เยาวชนได้เรียนรู้ซึมซับภูมิปัญญา ในรูปแบบกิจกรรมที่มีการถ่ายทอด พาทำจากปราชญ์เจ้าของภูมิปัญญา และต่อยอดนำชุดความรู้ขั้นตอนการทำส้มแผ่นใบทองกวาวของชุมชน สร้างสื่อการเรียนรู้ในลักษณะเรื่องเล่าการ์ตูนภาพเคลื่อนไหว หรือคู่มือฉบับสมุดพก ที่มีภาพสีประกอบ เพื่อการเข้าถึง ในกลุ่มเยาวชนเป้าหมาย เพิ่มอีกทางหนึ่ง